مالیات عایدی بر سرمایه

ماهیت مالیات بر عایدی سرمایه

اولین بار آمریکا در سال 1913 قانونی به عنوان مالیات بر عایدی سرمایه اجرا کرد. سرانجام پس از جنگ جهانی دوم و افزایش ناگهانی قیمت مسکن، این قانون به طور رسمی تصویب شد و کشورهای مختلف آن را به اجرا درآوردند، به طوری که امروز تنها 33 کشور قانونی برای مالیات بر عایدی سرمایه ندارند.

اهداف زیادی برای این مالیات وجود دارد که یکی از آن‌ها جلوگیری از فعالیت‌های سوداگرانه است. طبیعی است که افراد سودجو و فعالان اقتصادی مخالف پرداخت این مالیات باشند تا بتوانند بیشترین سود را از نوسانات قیمتی ببرند. از دیگر اهداف این مالیات می‌توان به کنترل نوسانات ناگهانی در بازارهای مربوطه، از بین رفتن واسطه‌گری و تبدیل شدن این دارایی‌ها از حالت سرمایه‌ای به حالت مصرفی اشاره کرد.

انواع مالیات بر عایدی سرمایه

مالیات بر عایدی سرمایه شامل انواع مختلفی از دارایی‌ها می‌شود. این دارایی‌ها شامل دارایی‌های غیرمولد مانند مسکن، زمین، آثارهنری، عتیقه‌جات، انواع خودروها و تمامی دارایی‌های باارزش غیرمولد دیگر است. در صورتی این اموال شامل مالیات بر عایدی سرمایه خواهند شد که توسط نگه‌داشتن آن‌ها قیمت اولیه آن افزایش یافته باشد. 

در کشورهای مختلف این موارد به دلایل مختلف سیاسی و اقتصادی تفاوت دارند. تا زمانی که این دارایی‌ها در اختیار خودتان باشد، مالیات برای آن‌ها در نظر گرفته نمی‌شود. در صورتی باید مالیات بپردازید که هنگام فروش آن سود ببرید. به زبانی دیگر بر تمامی کالاهایی که خرید و فروش آن‌ها دلالی باشد، این مالیات تعلق می‌گیرد.

1- مالیات بر عایدی مسکن

طبق قانون مالیات بر عایدی سرمایه، سود حاصل از فروش مسکن بر اساس مدت نگهداری آن شامل مالیات می‌شود که به آن مالیات بر عایدی مسکن می‌گویند. طبق این طرح، اگر فردی مسکنی خریداری کند و پس از مدتی اقدام به فروش آن کند، باید از مقدار سود این معامله طبق مدت نگهداری آن مبلغی به عنوان مالیات پرداخت کند. نحوه محاسبه این مالیات در بازار مسکن، در سال اول ۴۰ درصد، سال دوم ۳۷ درصد و سال سوم ۳۴ درصد است. از سال چهارم تا ششم، به ترتیب باید معادل ۳۱، ۲۸ و ۲۵ درصد از سود حاصل از فروش مسکن پرداخته شود. در سال هفتم ۲۲ درصد، سال هشتم ۱۹ درصد و سال نهم ۱۶ درصد است. در سال‌ دهم، یازدهم و دوازدهم به ترتیب معادل ۱۳، ۱۰ و ۷ درصد از سود حاصل باید پرداخته شود. از سال دوازدهم به بعد نرخ مالیات بر عایدی سرمایه ۴ درصد است.

2- مالیات بر عایدی سرمایه املاک

فعالیت‌های سوداگرانه در بخش املاک به دلیل ایجاد تقاضای کاذب قیمت‌ها را افزایش می‌دهد. این مورد باعث عدم پاسخ‌گویی به نیاز مصرفی مردم می‌شود، به همین دلیل مالیات بر عایدی املاک با مهار سوداگری املاک باعث سالم‌سازی بازار و رشد منطقی قیمت املاک خواهد شد. طبق این قانون سود حاصل از خرید، نگهداری و فروش املاک شامل پرداخت مالیات می‌شود. طی 10 سال اخیر، 77 درصد از معاملات انجام شده در بازار املاک، به قصد مصرف نبوده و جزو تقاضای سرمایه‌ای به حساب آمده است.

3- مالیات بر عایدی سهام

مالیات از سودی است که توسط سهام، سهم‌الشرکه و سود سپرده بانکی دریافت می‌شد. طبق گزارشات مجلس شورای اسلامی، برای حمایت از سهامداران خرد، مالیات بر سهام و سپرده بانکی در بودجه حذف شده است. در واقع دولت، بندی را به عنوان مالیات بر عایدی سرمایه قرار داده بود که پس از ایجاد اصلاحیه، سهام و سپرده بانکی از این بند حذف شدند. دلیل این کار تقویت بازار سرمایه در کشور است. درواقع بازارهای دیگری وجوددارند که اخذ مالیات بر عایدی سرمایه از آن‌ها در اولویت قرار دارد.

4- مالیات بر عایدی سرمایه خودرو

عوارض مالیات بر عایدی سرمایه شامل بازار خودرو نیز می‌شود. این مالیات بر اساس مدت زمان نگهداری خودرو متغیر است. به این صورت که برای خودروهایی که کمتر از یک سال نگهداری می‌شوند 30 درصد، بین یک تا دو سال 20 درصد، دو تا سه سال 10 درصد و در صورت نگهداری بیشتر از سه سال معاف از مالیات خواهند بود. از سال چهارم به بعد مالکان خودرو نیازی به پرداخت این مالیات ندارند.

اهداف گرفتن مالیات بر عایدی سرمایه

مالیات بر عایدی سرمایه دلیلی برای مهارکردن سوداگری است، به طوری که تاخیر در اجرای آن باعث رشد نجومی قیمت‌ها خواهد شد. اهداف دیگری نیز برای گرفتن این مالیات وجود دارد که به شرح زیر است:

• جلوگیری از سودا گری دلالان و سود جویان در دارایی‌های قابل سرمایه‌گذاری مانند مسکن، سکه و ارز؛
• ایجاد یکپارچگی، انسجام و کارایی نظام مالیاتی کشور؛
• توزیع درآمد در میان مردم و جلوگیری از ایجاد شکاف طبقاتی؛
• ایجاد عدالت اجتماعی و برقراری عدالت مالیاتی؛
• پیشگیری از فرار مالیاتی توسط برخی افراد؛

مزیت مالیات گرفتن از عایدی سرمایه

گرفتن مالیات از عایدی سرمایه باعث کم شدن نوسانات قیمت، کاهش نرخ تورم و افزایش قابلیت پیش‌بینی در بازارهای مختلف کشور می‌شود. این مالیات سرمایه قابل توجهی را به بخش‌های مولد و اقتصادی کشور اختصاص می‌دهد که به رشد اقتصادی کشور کمک زیادی می‌کند. قبل از اجرا شدن این مالیات بسیاری از افراد سودجو سعی در فرار از پرداخت مالیات داشتند، اما با طرح این قانون از این موضوع جلوگیری می‌شود و این یک مزیت بزرگ گرفتن این مالیات است. از دیگر مزایای مالیات بر عایدی سرمایه، می‌توان به تقسیم درآمدها به طور عادلانه بین مردم اشاره کرد. همچنین دولت با تنظیم شرایط خاص و معافیت‌هایی در این طرح باعث شده تا فشاری برای پرداخت این مالیات توسط مردم وجود نداشته باشد.

نرخ مالیات بر عایدی سرمایه

پیش‌تر ذکر کردیم که عایدی سرمایه سود ناشی از فروش دارایی‌های ارزشمند است. مالیاتی که برای این سود باید پرداخته شود، برای دارایی‌های مختلف به شکل درصدی محاسبه می‌شود، به طوری که هرچه سود حاصل افزایش یابد مقدار این مالیات نیز افزایش پیدا می‌کند. البته در بیشتر موارد مقداری از سود، معاف از مالیات است. محاسبه نرخ مالیات بر عایدی سرمایه در همه کشورها یکسان نیست و سیاست‌گذاری اقتصادی هر کشور آن را به شکل متفاوتی تعیین می‌کند.

زمان اجرای مالیات بر عایدی سرمایه

یک عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی اعلام کرده است که به دلیل جذابیت، سادگی و سوددهی فراوان فعالیت‌های غیرمولد، بیشتر افراد سعی در خرید و فروش دارایی‌های مختلف دارند. به دنبال این موضوع خطر کاهش فعالیت‌های مولد و انواع تولیدی‌ها، کشور را تهدید می‌کند. در واقع فعالیت‌های غیرمولد در بازارهای مختلف مانند ملک، خودرو، ارز و طلا مانعی برای افزایش تولید در داخل کشور شده، زیرا نیازی به پرداخت مالیات نداشته و سودهای چندبرابری نسبت به دیگر فعالیت‌ها دارد. این موضوعات دلیلی شده تا اعضای کمیسیون اقتصادی مجلس تصمیم به نهایی شدن طرح مالیات بر عایدی سرمایه در سال 1400 بگیرند. این طرح در 12 دی ماه 1400 در نوبت بررسی صحن علنی قرار گرفت. اعضای کمیسیون اقتصادی مجلس دلیل اهمیت طرح مالیات بر سوداگری را کاهش سوددهی این فعالیت‌ها برای افراد سودجو دانسته‌اند.

پیش نویس قانون مالیات بر عایدی سرمایه

به دلیل اینکه سوداگران بدون پرداخت هیچ مالیاتی اقدام به دلالی و خرید و فروش دارایی‌های مختلف می‌کردند و از این راه سود‌های گزافی به دست می‌آوردند، تولید داخلی کاهش یافته بود و ثروت به طور عادلانه در کشور تقسیم نمی‌شد. به همین دلیل قانون مالیات بر عایدی سرمایه با هدف جلوگیری از سودجویی افراد سودجو، جلوگیری از کاهش تولید در کشور و همچنین کاهش تورم در نظر گرفته‌ شد. این قانون شامل محصولات تولیدی نبوده و فقط برای سود حاصل از خرید و فروش دارایی‌های غیرمولد مانند ملک، طلا، ارز و خودرو اخذ می‌شود.

مقایسه مالیات بر عایدی سرمایه و مالیات ارزش افزوده

مالیت بر ارزش افزوده جزو مالیات‌های غیر مستقیم حساب می‌شود، درحالی‌که مالیات بر عایدی سرمایه جزو مالیات‌های مستقیم دسته‌بندی شده است. مالیات بر ارزش افزوده بر سود حاصل از کار انجام شده بر روی یک محصول تعلق می‌گیرد، همچنین شامل کالا و خدماتی می‌شود که در چرخه تولید قرار دارند. مالیات بر عایدی سرمایه به سود حاصل از فروش کالاهایی که مولد نیستند (مانند ارز، طلا، خودرو و مسکن) تعلق می‌گیرد.

آخرین اخبار مالیات بر عایدی سرمایه

• مالیات بر عایدی سرمایه شامل ۵ درصد مردم می‌شود

این طرح به معنای اخذ مالیات بیشتر از کسب‌وکارها و مشاغل کوچک نیست. کسانی که تاکنون از پرداخت مالیات فرار کرده‌اند (فرار مالیاتی – مثلا فردی که 500 واحد مسکونی را خرید و فروش کرده است) مجبور به پرداخت این مالیات هستند. افرادی که سود حاصل از خرید و فروش دارایی‌هایشان مطابق با نیاز آن‌هاست مشمول پرداخت مالیات نیستند. مثلا کسی که صاحب 2 خانه یا حدود 50 سکه و مقداری سپرده در بانک خود است، مالیاتی پرداخت نخواهد کرد. برای کنترل ثروت در جامعه برای دارایی‌هایی که مازاد بر نیاز افراد است مالیات در نظر گرفته می‌شود. مسئولان اظهار دارند که مالیات بر عایدی سرمایه شامل گروه اندکی از افراد می‌شود که با استفاده از فعالیت‌های غیرمولد، سودهای اقتصادی کلانی به دست می‌آورند. در واقع این طرح بر فعالیت‌های سوداگری تمرکز دارد که جایی ثبت نشده و در مدت زمانی کوتاه، درآمدهای نجومی دارند. این مالیات شامل افرادی که صاحبان نمایشگاه ماشین نمی‌شود.

• معاف از مالیات بر عایدی سرمایه

ابهامات زیادی در معافیت از مالیات بر عایدی سرمایه وجود دارد. طبق کلیات این طرح، مواردی که در زیر ذکرشده از پرداخت مالیات معاف خواهند بود:

1. اولین انتقال ملک و یا حق واگذاری محل کسب و کار که پیش از اجرای این قانون انجام شده‌اند، به مدت دو سال پس از لازم‌الاجرا شدن این قانون
2. انتقال آخرین واحد مسکونی تحت تملک افراد حقیقی بالای ۱۸ سال
3. انتقال املاک نوساز موضوع ماده ۷۷ قانون مالیات‌های مستقیم اعم از ساخته‌شده و ناتمام
4. انتقال به والدین، همسر و فرزندان و دادن وکالت به آن‌ها
5. انتقال به‌صورت ارث یا وصیت
6. املاک مشمول مقررات ماده (۶۸) و (۷۰) قانون مالیات‌های مستقیم
7. اولین خودرو و اولین موتورسیکلت توسط افراد حقیقی بالای ۱۸ سال
8. اموال و دارایی‌های مربوط به افراد موضوع ماده (۲) قانون مالیات‌های مستقیم
9. اموال و دارایی‌های واگذاری اعم از منقول و غیرمنقول به‌عنوان جهیزیه یا مهریه

• مالیات بر عایدی سرمایه در بودجه  1400 و 99

اجرای مالیات بر عایدی سرمایه تحول بزرگی در عرصه اقتصاد ایجاد کرده است. این طرح در مجالس گذشته مطرح شده بود اما هر بار به دلایل مختلف لغو می‌شد. به طور مثال در خرداد ۱۳۸۸ این مالیات برای بخش سوداگری مسکن طرح شد اما توسط آقایی لاریجانی رئیس وقت مجلس لغو شد. در سال 1391 نیز لایحه اصلاح مالیات‌های مستقیم و مالیات بر عایدی سرمایه در مجلس طرح شد اما به تصویب نرسید. مجددا نمایندگان در تیر سال 1397 این مالیات را در حوزه املاک طرح کردند که باز هم به نتیجه نرسید. سرانجام کلیات این طرح در اردیبهشت سال 1400 در مجلس به تصویب رسید و در شهریور 1400 وارد دستور کمیسیون شد. امید است تا با اجرای این طرح سوداگری افراطی در بازارهای مربوطه کنترل شود و تولید داخلی افزایش یابد.